Deprem, Türkiye’nin Gerçeği. Ancak Cumhurbaşkanlığı 2023 Yılı Yatırım Programında “Deprem” Kelimesi Sadece 7 Yerde Geçiyor
GÜRKAN DEMİRTAŞ
Türkiye zelzele neslinde yer alıyor ve 1999 Gölcük sarsıntısından bu yana binlerce yurttaş ömrünü yitirdi on binlercesi yaralandı. Mevzuat değişikliği ve yapı kontrolü uygulaması getirilmesi ile olumlu sonuçlar alınsa da ülke genelindeki yapı stoku ile ilgili sıkıntılar büyük oranda devam ediyor. Bu nedenle hükümetin bu hususta atacağı adımlar kıymet taşıyor. Lakin 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda “deprem” kelimesinin sadece 7 kez geçmesi bu anlamda dikkat çekti. Program’da ayrıyeten İstanbul’da 895 okul ve 48 hastane binası güçlendirildiği, 339 okul ve 5 hastane binasının yeniden inşa edildiği bilgisi de yer aldı.
Türkiye 17 Ağustos 1999 gecesinde Gölcük depremi ile maddi ve manevi büyük yıkıma uğradı. 2010 yılında yayımlanan TBMM araştırma komisyonu raporuna göre Gölcük’te 18 bin 373 kişi öldü, 48 bin 901 kişi ise yaralandı. Ayrıyeten 133 bin 683 bina çöktü ve yaklaşık 600 bin kişi evsiz kaldı. Bu sarsıntı, nüfus manasında yaklaşık 16 milyon vatandaşın hayatını değişik seviyelerde etkiledi.
2020 yılının başında Elazığ’da deprem gerçeğini hatırlayan Türkiye Ekim 2020’de ise bu defa İzmir’de 117 kişiyi bu nedenle kaybetti.
Son olarak ise dün sabah saat 4.08’de Düzce’de 5,9 büyüklüğündeki deprem bir kez daha kendisini gösterdi. Ancak Düzce’de değişen, yenilenen binaların da tesiriyle bir kişi hayatını yitirirken 80 kişi yaralandı.
2023 YILI YATIRIMLARI İÇİN DEĞER TAŞIYOR
Depreme karşı yapılabileceklerin bütüncül prosedürle ele alınması ve eşgüdüm gerektirmesi nedeniyle, değişen hükümet sisteminin de tesiriyle sorumluluk büsbütün Cumhurbaşkanlığı’nda bulunuyor. 2023 yılında neler yapılacağının ipuçları ise Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda yer alıyor. Lakin ‘Deprem’ konusu burada kendisine özel başlık altında yer bulamazken, tüm program içeriği tarandığında “deprem” sözünün yalnızca 7 yerde geçtiği görüldü. Bunlardan birisi “Kentsel Altyapı”; başka altısı ise “Afet Yönetimi” başlığı altında yer alıyor. Zelzele sözcüklerinden 2’si yönetmelik ve sigortanın isminde geçtiği için mecburen programda yer aldı.
İŞTE O 7 ZELZELE SÖZCÜĞÜ
Programda yer alan 7 “deprem” sözcüğü yalnızca şu biçimde kullanıldı:
“6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında kentsel dönüşüm uygulamalarına devam edilmektedir. 2019 yılında yürürlüğe konulan Bina Deprem Yönetmeliği ve Deprem Tehlike Haritasına uygun olarak yapıların inşa edilmesine yönelik bilgilendirme ve tanıtım çalışmaları sürdürülmektedir. 4708 sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanunda 2019 yılında yapılan değişiklik doğrultusunda yapı kontrolü bağımsız ve aktif bir formda yürütülmektedir.
Binalarda depremin direkt ve dolaylı neden olduğu maddi ziyanların karşılanması emeliyle çıkarılan 6305 sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında Ekim 2021 prestijiyle 10,3 milyon olan sigortalı sayısı 2022 yılında tıpkı devir prestijiyle 10,8 milyona ulaşmıştır. DASK datalarına nazaran sigortalılık oranı yüzde 54,1’dir. En fazla sigortalılık oranı, yüzde 62,70 ile Marmara Bölgesinde olup en düşük sigortalılık oranı yüzde 44,70 ile Karadeniz Bölgesindedir. Afet Sigortaları Kanununun deprem dışındaki öbür afet çeşitlerine de yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
“Kent içi ulaşım altyapısının geliştirilmesine yönelik büyükşehir belediyelerince dış kredi finansmanıyla yürütülmek üzere Bursa Hafif Raylı Sistem Araç Alımı, Malatya Kuzey Kuşak Yolu, Türkiye Deprem, Sel ve Yangın Acil İmar Projeleri 2022 Yılı Yatırım Programına dahil edilmiştir.
“İstanbul’da olması muhtemel bir deprem sonrasında oluşabilecek can ve mal kaybının en az seviyede tutulabilmesi için gerekli risk azaltma ve güçlendirme çalışmalarına devam edilecektir.”
“Zorunlu Deprem Sigortasına Dahil Olan Konut ve İşyeri Sayısı Milyon Adet”
İSTANBUL İÇİN ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
İstanbul’un durumu da çok değerli olduğu için programda megakent ile ilgili olarak yer alan şu maksat ve saptamalar da ehemmiyet taşıyor:
“İstanbul’da afet ve acil durumlarda kullanılması planlanan geçici barınma alanlarının kesin tespitinin yapılıp güncellenmesi, belirlenecek bu alanlarda Valilik ve ilgili belediye tarafından geçici barınma merkezlerinin elektrik, su, kanalizasyon altyapılarının hazır hale getirilmesi ve imar planlarına işlenmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.
“İSTANBUL’DA 895 OKUL VE 48 HASTANE BİNASI GÜÇLENDİRİLDİ. 339 OKUL VE 5 HASTANE YENİDEN İNŞA EDİLDİ”
İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) kapsamında Temmuz 2022 itibarıyla İstanbul’da güçlendirilme çalışmaları tamamlanan okul binası sayısı 895’e, hastane binası sayısı 48’e; tekrar inşası tamamlanan okul binası sayısı 339’a, hastane binası sayısı 5’e ulaşmıştır. Proje kapsamında toplamda 1089 kamu binasının güçlendirme çalışmaları; 373 binanın ise tekrar inşası tamamlanmıştır.
Afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin bütüncül bir formda önlenmesi ve azaltılmasına yönelik hazırlanan Türkiye Afet Risk Azaltma Planına (TARAP) ait 5787 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı 08/07/2022 tarihli ve 31890 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yerel afet risklerinin belirlenmesi ve bu risklerin azaltılmasına yönelik gaye ve hareketleri tanımlayan Vilayet Afet Risk Azaltma Planları (İRAP) 81 vilayette tamamlanmıştır.
“28 İLDE SAYISAL TELSİZ SİSTEMİ KURULUMU TAMAMLANDI”
Afet durumunda kurum ve kuruluşlar ortasında kesintisiz bağlantı sağlayacak haberleşme sisteminin ülke geneline yaygınlaştırılmasına devam edilmekte olup 28 vilayette Sayısal Telsiz Sistemi konseyimi tamamlanmıştır. 18 vilayette heyetim çalışmaları devam etmektedir.
“YEREL VE BÖLGESEL DÜZEYDE YAKLAŞIK 60 BİN TATBİKAT YAPILDI”
Türkiye Afet Müdahale Planının (TAMP) aktif olarak uygulanmasına yönelik tatbikat ve eğitimler sürdürülmektedir. 2022 yılı Afet Tatbikat Yılı olarak ilan edilmiş olup lokal ve bölgesel seviyede yaklaşık 60 bin tatbikat gerçekleştirilmiştir.
Afet ve acil durumlara ait planlama, müdahale ve düzgünleştirme süreçlerinin elektronik ortamda takip edilmesi ve daha süratli ve faal yönetilmesine yönelik oluşturulan Afet İdare ve Karar Dayanak Sisteminin (AYDES) geliştirilmesi kapsamında 115 modül tamamlanmıştır.
Ülkemizdeki yerleşim yerlerini etkileyebilecek tüm afet tehlikelerini birlikte ele alan bütünleşik afet tehlike ve risk haritalarının ülke genelinde tamamlanması çalışmaları devam etmektedir.
Kamu binaları ve altyapılar dahil olmak üzere yapı stokunun yerleşim yerleri ölçeğinde afet risklerine nazaran önceliklendirilmesi çalışmaları sürdürülmektedir.
Taşkın riski altındaki yerleşim yerlerinin tekrar düzenlenmesine ve taşkın risk idare planlarının hazırlanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.”
“59 VİLAYETTE 278 RİSKLİ ALAN, 38 VİLAYETTE 180 KENTSEL DÖNÜŞÜM VE GELİŞİM PROJE ALANI VE 11 VİLAYETTE 20 YENİLEME ALANI İLAN EDİLDİ”
2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda, “Kentsel Dönüşüm” ifadesinin ise 17 kez kullanıldığı görüldü. Kentsel dönüşümle ilgili bilgiler şöyle:
“Başta afet riskleri olmak üzere, standartlara uygun olmayan yapı stoku ile fonksiyonları değişen kentsel alanlardaki yıpranma nedenlerine bağlı olarak ülkemizde kentlerin dönüşüm çalışmaları devam etmektedir. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun kapsamında 59 vilayette 278 riskli alan, 38 vilayette 180 kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı ve 11 vilayette 20 yenileme alanı ilan edilmiştir. Ayrıyeten yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere 63 vilayette 54,5 bin hektar büyüklüğünde rezerv yapı alanı belirlenmiştir. Riskli yapıları tespit etmek üzere Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca lisanslandırılan üniversite, kamu kurumu, sivil toplum kuruluşu, hukuksal kişi, yapı kontrol kuruluşu ve yapı laboratuvarının da bulunduğu 1.388 kurum/kuruluş misyonunu yürütmektedir. Bu kurum ve kuruluşlar tarafından 870.301 bağımsız ünitenin riskli yapı olduğu tespit edilmiştir. Dönüşüm Projeleri Özel Hesabının ihdas edildiği 2012 yılından itibaren başta kurumsal ve ferdî kira yardımı, faiz takviyesi, kamulaştırma ve dönüşüm uygulamaları olmak üzere Ekim 2022 prestijiyle (cari fiyatlarla) yaklaşık 24,8 milyar TL ödenek sağlanmıştır. Kentsel dönüşüm gereksinimi olan alanların sayısı ve büyüklüğü artmış olup dönüşüm uygulamalarının tıpkı anda yürütülmesinde mali, idari ve teknik zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple kentsel dönüşüm uygulamalarına ait önceliklendirme çalışmaları ehemmiyetini korumaktadır.
“42 İL İÇİN KENTSEL DÖNÜŞÜM STRATEJİ BELGESİ”
Kentsel dönüşüm sürecinde alanın özelliklerine ve kentin içindeki işlevine nazaran bir dönüşüm senaryosu uygulanması ve dönüşüm alanlarının bir stratejiye bağlı olarak geliştirilmesi gereksinimi devam etmektedir. Bu çerçevede 42 vilayette kentsel dönüşüm strateji evrakı hazırlanmış, öbür vilayet ve ilçelerde kentsel dönüşüm strateji dokümanı hazırlama çalışmaları sürdürülmektedir.”
(Görüntü: Arşiv)
